~English see below. Ja, in het dagelijkse media-spektakel van formatie- en oorlogsgeweld bezoeken mensen gewoon een kapper. Tot mijn geluk vond ik begin dit jaar een kapster waar de gebruikelijke chit-chat achterwege bleef en ik zonder ongemak in stilte in de kappersstoel kon plaatsnemen. Dit keer, vanwege de melancholie van de bevreemdende december-zon, wie zal het zeggen, besluit ik het dichter bij huis te zoeken. In het kleine dorp een paar kilometer verderop. Daar zijn immers ook kappers. Dat december de maand is van beschouwing wordt hier, onbedoeld, nog eens benadrukt.

Ze vraagt waar ik vandaan kom. “Niet uit Spanje”, zegt ze luisterend naar mijn accent. Wannneer zij op haar beurt vertelt dat ze uit Cuba komt en ik, ergens ver bewust van de eventuele gevoeligheid hiervan, vertel over een boek dat ik jaren geleden las over haar geboorteland, denderen de woorden als een waterval uit haar mond. Ze is niet meer te stoppen. Ondertussen geconcentreerd knippend, dan weer even pauzerend om mij in de spiegel aan te kijken en haar woorden kracht bij te zetten.

Fidel Castro’s dochter

De verhalenstroom komt juist op gang wanneer ik zeg dat het boek, een memoir, geschreven is door de dochter van Fidel Castro, Alina Fernández, een kind dat pas op haar tiende wist dat Fidel haar vader was en die een boekje open doet over de erfenis die hij zijn land naliet. Gabriella – niet haar echte naam – reageert hierop dat ze niet zonder reden haar geboorteland is ontsnapt, dat haar overigens alleen lukte omdat ze een Spanjaard ontmoette en met hem trouwde. 

Haar familie zal nooit naar Spanje kunnen emigreren. Dat kan alleen op uitnodiging. Gabriella moet binnen een aantal jaar terug naar Cuba om privé-bezit veilig te stellen. Als ze dat niet doet, wordt ze onteigend, zo vertelt ze me. Haar neefjes en nichtjes hebben vaak honger, er is niet genoeg geld voor ontbijt. Haar familie, met salarissen van zeven euro, moet kiezen tussen brood of een avondmaaltijd. Zes maanden nu hebben zij geen brood kunnen kopen. De schaarste is nauwelijks voor te stellen. De rijen voor de supermarkt, waar meer lege schappen zijn dan gevulde. En als de schappen al zijn aangevuld zijn dat vaak niet eens gezonde en voedingsrijke voedingsmiddelen. Oneindig drinkwater, een basisbehoefte, is een droom voor vele Cubanen. 

Oorlogszone in Havana

Nadat ze klaar is met mijn haar, laat ze filmpjes zien op haar mobiel. Beelden van bijna lege supermarkten, met prijzen door de inflatie zo hoog dat een klein pakje wasmiddel al gauw twintig dollar kost. Ik zie huizen waarvan de ramen ontbreken, met halve muren, waar desondanks mensen wonen. Een foto van een straat in Havana die zo uit een oorlogsgebied lijkt te komen. Een beeld dat, aan de grote hoeveelheid puin te zien, afkomstig zou kunnen zijn uit het huidige Gaza.

Ik zie apotheken met zeer beperkte geneesmiddelen beschikbaar. Een armoede zo groot dat je je niet kunt voorstellen hoe het voor deze Cubanen moet zijn om een Spaanse supermarkt binnen te stappen. De verscheidenheid aan producten met normale prijzen. Of Nederlandse supermarkten die nog beter weten uit te blinken in overdadigheid en welvaart dan dat de Spaanse doen. Waar Nederlandse kinderen hun ouders aan hun kop zeuren over de nieuwste iPhone, lopen kinderen hier op stukgelopen schoenen en gaan ze met honger naar bed. Ze laat me nog meer video’s zien van Cubanen met diepe rimpels in hun vermoeide gezichten. “Dat zijn de fysieke tekenen van voortdurende armoede en zorg”.

“De politiek houdt de mensen straatarm. Niets gaat naar de bevolking”, zegt ze gepijnigd. Het communisme in Cuba is een dodelijk systeem. Daar waar luxe hotels aan prachtige stranden huisvesten, werken veelal Aziaten. De gewone Cubaan vindt er geen werk. Gezondheidszorg en onderwijs zijn in Cuba gratis. Fantastisch toch, beweren Castro’s bewonderaars nogal eens. “Maar tegen welke prijs?”, vraagt ze zich hardop af en kijkt me via de kappersspiegel streng aan.

Vergane glorie

Verhalen van mensen die ik ken en Cuba eens bezochten, doemen ondertussen op. Het eiland dat geroemd wordt om de beelden die stammen uit een verloren tijd, de nostalgische auto’s, de gebouwen met de charme van vergane glorie, de rum (Cuba libre!) de salsa, de kleuren, de zon, de onbezonnenheid van een eiland, maar onder die façade gaat een diepe armoede schuil. Ze brachten allerlei spullen mee voor met name kinderen. Pennen, potloden, schriften, schoenen, kleding. Dit zou de enige manier zijn om de bevolking te helpen. Ook Gabriella zegt dat. 

De Cubaanse revolutie in 1953 heeft het eiland bovendien in een opvolgende dictatuur gestort, waar Cubanen achter de tralies belanden als ze de moed hebben om zich uit te spreken tegen de autoriteiten. Het ‘Che’ Guevara-revolutionisme wat in bepaalde kringen nog steeds heldhaftig is, strijdend tegen de uitbuitende machten, ook van de machtige Amerikanen, heeft niet het bevrijdende ideaal gebracht wat de guerrilla’s destijds voor ogen hadden. Het eiland bevindt zich op z’n zachtst gezegd in een voortdurende economische crisis met tekorten aan alles.

Bewondering voor radicaal-rechts

“Gracias a Dios estoy aqui”, zucht Gabriella. “Dankzij God ben ik hier”. Ze toont bewondering voor de Spaanse ultra-rechtse politieke partij Vox. Het beschermen van bezit, het stimuleren van de economie, het zorgen voor werkgelegenheid, nationalisme, voor haar zijn dat de belangrijkste onderwerpen voor een politiek beleid waarvoor alles zou moeten wijken en dat vindt ze bij ultra-rechts. Het klinkt tegenstrijdig, daar waar radicaal-rechtse partijen beperking van immigratie als één van de hoofdthema’s hebben. Zij is als immigrant vier jaar geleden toch ook naar Spanje gekomen (daarvoor heeft ze wel eerst moeten trouwen).

Haar familie zal ze niet vaak zien. Ik zie een ingehouden verdriet, grenzend aan een bijna stille woede, wanneer zij over haar achtergebleven familie praat. Zij heeft wél genoeg te eten. Voor haar is er wél elke dag brood. Zoveel als ze wilt. Kan ze nog wel genieten van haar vrijheid, van de rijkdom van dagelijks voldoende eten en drinken, die ze nu heeft? Het moet pijnlijk zijn. Tranen wellen bij me op en ik kan niet anders dan haar te omhelzen.

Pijnlijke kloof

Later toen ik thuis kwam, zocht ik op social media naar #Cuba en de meest wonderschone, kleurrijke beelden kwamen voorbij. Dromerige kustlijnen, een bruisend Havana waar alles mogelijk lijkt. Promotiepraatjes van een niet-Cubaanse jonge vrouw om het eiland te bezoeken, waar ze home cooked meals laat zien die zo authentiek lekker zouden smaken. Dat zal best, maar niet voor de arme Cubaan die amper te eten heeft, dacht ik. Het contrast met wat ik in die laatste uren gehoord had, ontvouwde zich vol ongeloof op mijn scherm. Een kloof tussen arm en rijk die zo pijnlijk is dat je maag begint te protesteren. De wereld vol vrolijkheid en optimisme daar waar arme bewoners moeten zien te overleven. 

Dat er Nederlandse kinderen zijn die klagen over wat hun moeder hen ’s avonds voorschotelt, of die weer eens met ouders naar een restaurant gaan voor een dikke biefstuk, met blikken vastgeplakt aan het nieuwste telefoonscherm (abonnement betaald door pap en mam) is moeilijk te verteren na de verhalen die ik zo even hoorde. Een simpel bezoek aan de kapper werd een bezoek met een blik in de spiegel, ongemakkelijk, droevig, maar vooral met hernieuwde waardering voor mijn eigen leven. Gabriella en ik leven hier. 

For my English readers:

Yes, in the daily media spectacle of Dutch formation and shocking wars, people just visit a hairdresser. Luckily, early this year I found a hairdresser where the usual chit-chat was omitted and I could sit in the hairdresser’s chair in silence without discomfort. This time, because of the melancholy of the alienating December sun, who knows, I decide to look closer to home. In the village a few kilometers away. After all, there are hairdressers there too. That December is the month of contemplation is – unintentionally – emphasized here once again.

She asks me where I come from. “Not from Spain,” she says listening to my accent. When she in turn tells me she’s from Cuba and I, somewhere far aware of the possible sensitivity of this, tell her about a book I read years ago about her country, the words rumble out of her mouth like a waterfall. She’s unstoppable. Meanwhile cutting my hair in concentration, then pausing again to look at me in the mirror and reinforce her words.

Fidel Castro’s daughter

The flow of stories just gets going when I mention that the book, a memoir, was written by Fidel Castro’s daughter, Alina Fernández, a child who didn’t know until she was 10 years old that Fidel was her father. In her book she shared the truth about the legacy her father left his country. Gabriella – not her real name – responds that she escaped her homeland exactly for that reason, which, by the way, she only succeeded because she married a Spaniard.

Her family will never be able to emigrate to Spain. They can only do so by invitation. Gabriella must return to Cuba within a few years to secure private property. If she doesn’t, she will be expropiated, she told me. Her cousins are often hungry; there is not enough money for breakfast. Her family, with 7 euro-salaries, must choose between bread or an evening meal. Six months now they have not been able to buy bread. The scarcity is hardly imaginable. The lines in front of the supermarket, which contain more empty shelves than filled ones. And when the shelves are replenished at all, they are often not even healthy and nutritious foods. Infinite drinking water, a basic need, is a dream for many Cubans.

War zone in Havana

After she finishes my hair, she shows me videos on her cell phone. Images of nearly empty supermarkets, with prices so high due to inflation that a small packet of detergent easily costs twenty dollars. I see houses with missing windows, half walls, where people live nonetheless. A picture of a street in Havana that seems to come straight out of a war zone. A picture that, judging by the large amount of rubble, could be from present-day Gaza.

I see pharmacies with very limited medicines available. A poverty so great that you cannot imagine what it must be like for these Cubans to step into a Spanish supermarket. The variety of products with normal prices. Or Dutch supermarkets that manage to excel in lavishness and prosperity even better than the Spanish do. Where Dutch children nag their parents about the latest iPhone, here children walk on broken shoes and go to bed hungry. She shows me more videos of Cuban men and women with deep wrinkles in their tired faces. “Those are the physical signs of endless poverty and worry.”

“Politics keeps people desperately poor. Nothing goes to the people,” she says pained. Communism in Cuba is a deadly system. Where luxury hotels are located at beautiful beaches, mostly Asians have work. Not ordinary Cubans. Health care and education are free in Cuba. Isn’t that wonderful, Castro’s admirers often claim. “But at what price?” she wonders aloud, looking at me sternly through the mirror.

Past glory

Stories from people I know who once visited Cuba loom up. The island praised for its images that date back to a lost era, its nostalgic cars, its buildings with the charm of past glory, rum (Cuba libre!) salsa, colors, sunshine, lightheartedness, but beneath that façade hides a deep poverty. They brought all sorts of things for children in particular. Pens, pencils, notebooks, shoes, clothes. This should be the only way to help the population. Gabriella said the same.

Moreover, the Cuban Revolution in 1953 immersed the island into a successive dictatorship, where Cubans end up behind bars if they have the courage to speak up against the authorities. ‘Che’ Guevara revolutionism which is still heroic in certain circles, fighting against the exploitative powers, including the powerful Americans, hasn’t brought the liberating ideal envisioned by the guerrillas at the time. To say the least, the island is in a constant economic crisis with shortages of everything.

Admiration for radical right-wing

“Gracias a Dios estoy aqui,” sighs Gabriella. “Thanks to God I am here.” She shows admiration for the Spanish ultraright-wing political party Vox. Protecting property, stimulating the economy, providing jobs, nationalism, for her these are the main issues for a political policy for which everything should give way, and she finds that in ultra-rightwing politics. It sounds contradictory, as such political parties have restriction of immigration as one of the main themes. After all, she also came to Spain as an immigrant four years ago (she did have to get married before that).

Her family she probably won’t see soon. I see a restrained sadness, an almost silent anger, when she talks about her family she left behind. She does have enough to eat. She does have bread every day. As much as she wants. Can she still enjoy her freedom, the wealth of daily food and drinks, she does have now? It must be painful. Tears well up in me and I cannot help but give her a firm hug.

Painful gap

When I got home, I searched for #Cuba on Instagram and the most wonderful, colorful images passed by. Dreamy coastlines, a bustling Havana where anything seems possible. Promotional talk from a non-Cuban young woman to visit the island, where she shows home-cooked meals that would taste so authentically delicious. Of course they do, but not for the poor Cuban family who barely has food to eat, I thought. The contrast with what I had heard in those last hours unfolded on my screen in disbelief. A gap between rich and poor so painful that your stomach starts to protest. The island full of cheerfulness and optimism where poor residents have to survive.

Dutch teenagers who complain about the food their mothers serve them for dinner, or who once again go with parents to a restaurant to eat whatever they want, with eyes glued to the latest phone screen (subscription paid for by mom and dad) are hard to endure after the stories I just heard. A simple visit to the hairdresser became a visit with a look in the mirror, uncomfortable, sad, but above all with renewed appreciation for my own life. Gabriella and I live here.

~

Also published on Reporters Online:

Hoe een Cubaanse kapster mij een spiegel voorhield

~

Con Amor,

Eva

★ Would you like to support my articles?

You can do so here: evalunes.backme.org to subscribe or just a small one-time donation

or on Reporters Online for this article (below).

Thank You! ♡